EN

The Aesthetics of Touch

“De impact van aanraking is gigantisch”

Kunstenaar en HKU-docent Marloeke van der Vlugt onderzoekt het belang van de tastzin. Haar promotieonderzoek naar tactiliteit in en door kunst is onderdeel van een pilot van HKU met de Universiteit van Humanistiek. In een tijd waarin aanraken wordt geassocieerd met risico en taboe, zoekt zij juist naar manieren om tactiele sensaties te activeren.
Het zijn wonderlijke bolletjes: ze zien er hard uit, een soort terracotta aardewerk, en er zit iets in, dat door een spinnenweb van gekleurd garen in de opening wordt tegengehouden. In tegenstelling tot de meeste kunstobjecten, mag je deze ‘tactile objects’ gewoon aanraken. En meer dan dat zelfs. Marloeke van der Vlugt, die ze gemaakt heeft in het kader van haar PhD-onderzoek The Aesthetics of Touch, moedigt bezoekers aan er eentje op te pakken. Ze blijken zacht te zijn, je kunt erin knijpen, zo hard zelfs dat het kleurrijke binnenste eruit floept. De interactie die de voorwerpen oproepen heeft een doel: het reactiveren van de tastzin, die in de covidperiode sterker onderdrukt werd dan ooit. Om vervolgens te ervaren wat dat met jezelf en anderen doet.

Esthetische afstand

De tastzin is een van de belangrijkste zintuigen waarmee we geboren worden. Maar terwijl we als baby nog alles vastpakken en in onze mond steken, wordt ons dat razendsnel afgeleerd. ‘Niet aankomen’ is een veel gehoord zinnetje uit onze jongste jaren. In de kunst is dat tot in het uiterste doorgevoerd. Daarin wordt de esthetische afstand gepromoot, en hebben kijken en luisteren een veel prominentere rol gekregen. In musea ligt alles keurig in een glazen kastje en bij voorstellingen zit het publiek op gepaste afstand van de performers. En dat terwijl er bijna geen directere ervaring met zoveel impact is als aanraking. Van der Vlugt is uit op resensibilisatie, niet alleen voor haar publiek, maar ook voor zichzelf als maker: “Hoe raak ik deze wereld aan en hoe raakt de wereld mij aan?”

Onderzoeken door te maken

The Aesthetics of Touch is een ‘artistic research PhD’: een pilot waarin HKU met de Universiteit van Humanistiek samenwerkt om promotieonderzoeken mogelijk te maken. Voor dit onderzoek naar tactiliteit in en door kunst ontvangt Van der Vlugt een NWO Promotiebeurs voor Leraren, die haar gedeeltelijk vrijwaart van haar vaste onderwijstaken. “Het vernieuwende aan artistiek onderzoek is dat je onderzoekt door dingen te maken en te delen,” zegt Van der Vlugt. Dat begint bij haar eigen kunstenaarspraktijk, waarin ze op zoek gaat naar een tactiel creatieproces met sculpturale, onvoorspelbare materialen en technieken. De artefacten die daaruit komen, zoals de polyurethaan bolletjes met hun mysterieuze inhoud van natuurlijk gekleurd gips, deelt zij vervolgens met het publiek in interactieve performances. Die overigens niet per se fysieke aanwezigheid vereisen: “In de pandemie heb ik ook gewerkt aan het activeren van het haptische oog op afstand. Ook een kijkbeleving kan zich al voelbaar manifesteren.”

Geen woorden voor

De performances zijn tegelijkertijd experimenten waarin Van der Vlugt de deelnemers observeert en data vergaart. De objecten, gebeurtenissen en reacties daarop worden zorgvuldig gedocumenteerd in een ‘living archive’. Zo is Van der Vlugt op dit moment bezig met de videodocumentatie van de performance Thresholds of Touch, die zij met het IN-TOUCH lab van Professor Carey Jewitt ontwikkelde. “Dit gezamenlijke experiment is een cross-over tussen de sociologie en de kunsten. Carey weet bijvoorbeeld heel veel over aanraking in het sociale domein. Maar zij zocht naar een manier om mensen meer te laten vertellen over aanraking, daar hebben ze vaak nauwelijks woorden voor. Door de sessie in te steken vanuit de kunst, konden we hier veel informatie over ophalen.” Het uitpakken van de foambolletjes vormde een belangrijk onderdeel van deze ‘haptische exploratie’, waar ook intermenselijke aanraking, de sensatie van water op je huid, en het ‘voelen’ van geluid en beweging in verwerkt zaten.

Verband

“Ik onderzoek de potentiële rol van de tastzin in het genereren van een ervaring die de wederkerige relatie tussen de mens en alle andere materialiteiten bevraagt,” schrijft Van der Vlugt in een van de papers die ze met regelmaat publiceert. Die wederkerigheid kwam ook sterk naar voren in een ander experiment, dit keer een cross-over met de zorg. Van der Vlugt deed mee aan In Search of Stories: een samenwerkingsproject tussen HKU en AMC, dat ernstig zieke kankerpatiënten helpt te zoeken naar zingeving via de artistieke verbeelding. Als kunstenaar startte ze een dialoog met een deelnemer via het verband dat zij na iedere chemokuur om haar arm kreeg. Door dat in een heel andere context te plaatsen, het aan te raken en het te ontrafelen vertaalden ze het samen naar objecten met nieuwe betekenis – van kunst aan de muur tot draagbare ketting. “Door met zoveel zorg en sensitiviteit met die verbandjes om te gaan, en ze in een artistieke uitwisseling te manipuleren, ontstond er een persoonlijke en intieme dialoog en een heel ander gevoel.”

Samenwerkingspartners

Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU), Universiteit voor Humanistiek, IN-TOUCH lab University College London, Uniarts Helsinki

Docent-onderzoeker HKU

Marloeke van der Vlugt - verbonden aan HKU Theater (IPD en MA Scenografie), onderzoeker bij lectoraat Performatieve Maakprocessen


Ondersteund door

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

Meer informatie

Wil je meer weten over The Aesthetics of Touch ? Neem dan contact op met Marloeke van der Vlugt:
marloeke.vandervlugt@hku.nl
www.marloekevandervlugt.com
research catalogue


Publicaties